Sonda Nedir?
Hastanın ihtiyacı olarak, farklı sebeplerle doktor tarafından istenen ve mesaneye uygulanan işlemdir. İdrar sondası, idrarı boşaltmak amacıyla en çok kateterin üretra içinden geçirilerek mesane içine yerleştirilmesine de mesane kateterizasyonu denir. Hastaya uygulanan tıbbi bir müdahale olduğundan doktor ya da hemşire tarafından takılmalıdır ki olası komplikasyonlar gerçekleşmesin. Sonda hortumundan idrar torbasına biriken idrar, daha sonra kontrollü bir biçimde boşaltılır. Hasta çocuksa 8-10 fr numara, hasta kadınsa 14-20 fr numara, hasta erkekse 16-22 fr numara sonda tercih edilir.
Sonda Neden Takılır?
Kendiliğinden idrar yapamayan bireyler için idrarı boşaltmak adına,
İdrar yapıldıktan sonra, mesanede kalan atık idrar kapasitesini ölçmek adına,
Doktorun isteği üzerine günlük ve saatlik idrar takibi adına,
Perine bölgesinin ameliyattan sonra idrarın bölgeye temasını önlemek ve üriner sistemin dinlenmesi adına,
Üretrada olan darlığın ve tıkanıklığın daha da ilerlemesi adına,
Yatağa bağımlı olan hastalarda hem hastalığa bağlı olarak mesanenin etkilenmemesi adına hem de hasta kalkamadığı için tuvaletini yapmasına adına,
Yatağa bağımlı hastalarda sondanın uzun süreli kullanımından kaynaklı enfeksiyon olmaması için yenilenmesi adına takılmaktadır.
Sonda Çeşitleri
Temel anlamda sonda tipleri 3’e ayrılmaktadır.
Kondom Sonda / Prezervatif Sonda
Erkek hastaların kullanımı için uygundur. Kadın hastaların kullanımına uygun değildir. Prezervatif sondalar, erkek penisine bir prezervatif gibi giydirilir. Diğer tip sondalara göre uygulaması daha kolaydır ve enfeksiyon riski daha düşüktür. Buna karşın kolayca çıkabilmektedir.
Prezervatif sondalar her gün değiştrilmelidir.
Kalıcı Sonda / Foley Kateteri
Ucunda balonumsu bir yapı vardır. Bu balonumsu şişlik sayesinde sondanın mesaneden çıkması önlenir. Uzun kullanım ömrüne sahiptir. Hastanın hareketleri esnasında çıkmaz. Sondadan akan idrar toplama torbasında birikir.
Kalıcı sondalarda bazen bir valf takılır. Valf, idrarın tuvalete boşaltılmasına sağlamak için açılabilir ve drenaj uygun olana kadar mesanenin idrarla dolmasını sağlamak için kapatılabilir.
Bazı durumlarda kalıcı sonda uygulaması karın bölgesinden küçük bir delik açılarak da mesaneye uygulanabilir.
Aralıklı Sonda / TAK (Temiz Aralıklı Kateterizasyon)
Aralıklı sonda her kullanımdan sonra çıkarılabilir. Esnek bir yapısı vardır. Kalıcı sondadan farklı olarak ucunda mesanede kalmasını sağlayan bir balon yoktur. Bu yüzden kalıcı kullanıma çok uygun değildir. Hastanın hareketi esnasında yerinden çıkabilir.
Sonda Nasıl Takılır? Kadınlarda ve Erkeklerde Sonda Uygulanması
Sonda takma işlemi kadınlarda ve erkeklerde farklıdır. Bu anatomik farklılıklar işlemi zorlaştıracağından ötürü uzman kişi tarafından yapılmalıdır.
Kadın Sondası Nasıl Takılır?
Kadın üretrası yaklaşık 4 cm uzunluğunda olup, vajinanın üst kısmında, klitorisin altında iki labia arasında gizlidir. Hastanın altına idrar damlamaması için bez serilip, hasta sırt üstü yatırılır ve dizleri bükülür. Bacakları birbirinden ayrılarak açık hale getirilir. Hastanın vulva bölgesi antiseptik ile temizlenir. Bir miktar kayganlaştırıcı jel sürülerek sondanın ucu kaygan hale getirilip, üretradan 5-7 cm içeri ittirilmeye başlanır. Akabinde hortuma idrar gelip gelmediği kontrol edilir. Hortumun mesane içinde kalmasını sağlamak adına, diğer çatallı hortumdan sonda balonu şişirilir. İdrar torbası hastanın bacağına ya da yatağa sabitlenir.
Kadınlarda sonda geri çıkartılacağı zaman ise, sonda balonuna enjekte edilen su geri çekilir. Balon söndükten sonra, hortum geri çekilerek çıkartılır.
Erkek Sondası Nasıl Takılır?
Erkek üretrası yaklaşık 20 santim uzunluğunda olup, üretranın ucu açıktır. Ancak kateterizasyon işlemi zorlayıcı olabilir. Hastanın altına bez serilip, hasta sırt üstü yatırılır. Penis antiseptik ile temizlenir. Hastanın bacaklarının arasına idrar gelebileceğinden ötürü de böbrek küveti yerleştirilir. Biraz kayganlaştırıcı jel sürülerek sondanın ucu kaygan hale getirilip, penis dik konumda içeri doğru ittirilir. Yaşlı hastalarda şayet prostat sorunu var ise hortum ilerlemeyebilir. Bu durumda ise penis yatırılarak vücuda paralel hale getirilip işleme devam edilir. Sonda hortumunu mesanede sabitlemek için, ikinci hortum girişinden şırınga ile sonda balonu şişirilir ve hortumunun çıkıp çıkmadığı kontrol edilir. Ardından idrar torbası takılır. Torba hastaya ya da yatağa sabitlenir. İdrar torbası düzenli şekilde boşaltılmalı ve değiştirilmelidir.
Erkeklerde sonda çıkartılacağı zaman ise, sonda balonuna enjekte edilen su geri çekilir. Balonun sönmesi sağlanır ve hortum yavaşça geri çıkarılır.
Sonda Takıldığında Oluşabilecek Sorunlar, Sondanın Zararları
Hortumun idrar kanalında ilerleyişine bağlı olarak ağrı, yanma olabilir.
İdrar kesesinde bulunan hortum baskı yaptığı için, hasta sürekli idrarı varmış gibi hisse kapılabilir.
İdrar sonrası yırtılabilir ya da çıkabilir. Uzman eğitimli kişi tarafından değiştirilmelidir.
İdrar torbası tıkanabilir. Bu durumda hemşire mesane lavajı(yıkama) yapar. Eğer tıkanıklık açılmazsa, sonra uzman kişi tarafından değiştirilir.
Uzun süreli takılı kalan sonda, hastada kas zayıflıklarına neden olabilir ve mesanede fonksiyon kaybı görülebilir.
Sonda ile İlgili Dikkat Etmesi Gerekenler
Uzman kişi tarafından takılan sondanın gün içerisinde, hasta yakını tarafından kontrollerinin yapılması gerekmektedir. Sonda girişinde akıntı varsa, kötü koku varsa; hastada ateş, karın ağrısı, bulantı, kusma, titreme varsa, sondadan idrar kaçması, idrar torbasının dolmaması gibi durumlar varsa doktor ya da hemşire ile iletişime geçilmeli ve sonda değiştirilmelidir.
İdrar geldiği ve enfeksiyon belirtileri olmadığı müddetçe sondada bir problem yoktur. Ancak bazen tıkanma durumu söz konusu olabilir. Hastada sürekli sonda takılı olması, üriner sistemde enfeksiyonlara, tahrişlere ve taş oluşmasına sebep olabilir. Bu sebeple sonra belirli aralıklarla değiştirilmelidir. Değişim zamanı kullanılan sondanın tipine göre değişiklik gösterir. Sarı renk foley sondalar haftada bir defa değişirken, silikon sondalar üç ya da dört hafta dayanabilir.
